انحصار جدید در صنعت خودرو | کروز به دنبال بلعیدن صنعت خودرو؟

کاهش شک‌ برانگیز تولید رقبای کروز

تازه‌ترین آمار‌های تولید خودرو طی هشت ماهه نخست امسال نشان می‌دهد که گروه ایران خودرو توانسته با رشد ۱۳ درصدی نسبت به سال گذشته به رقم تولید ۳۸۶ هزار و ۳۶۴ دستگاه دست پیدا کند که نشان از تحقق ۱۱۳ درصدی برنامه‌های این شرکت دارد.

این میزان رشد تولید ایران خودرو در شرایطی محقق شده است که رقیب دیرینه یعنی گروه خودروسازی سایپا با تولید ۳۰۷ هزار و ۱۲۹ دستگاه، حدود ۳۵ درصد از برنامه تولید خود در سال جاری عقب مانده است و در ظاهر آنچه به چشم می‌خورد، عملکرد خوب پیرمحمدی مدیرعامل ایران‌خودرو در سال نخست مدیریت ایران خودرو توسط کروز است، اما واقعیت این نیست.

سایر شرکت‌های خودروسازی نیز با کاهش تولید مواجه شده‌اند. اما سوال مهم این است که در شرایط برابر اقتصادی برای تمام تولیدکنندگان، چگونه ممکن است که یک شرکت با رشد و سایر رقبا با کاهش تولید مواجه شوند؟ در حالی که شرایط و چالش‌های فضای تولید در کشور از جمله ناترازی شدید انرژی به خصوص در تابستان، برای تمام شرکت‌ها یکسان بود.

آیا مدیریت پیرمحمدی و کروز در ایران خودرو، تا این میزان تاثیر در آمار تولید این خودروساز کشور داشته است؟ اگر این موفقیت تنها به دلیل مدیریت بخش خصوصی است، چرا رتبه‌های سوم و چهارم خودروسازان ایرانی که آنها هم توسط بخش خصوصی اداره می‌شوند با کاهش تولید و عدم تحقق برنامه مواجه شدند؟

نکته قابل توجه دیگر در این آمار‌ها این است که در رده پنجم جدول رتبه بندی خودروسازان داخلی از نظر میزان تولید گروه بهمن نیز با رشد ۵۸ درصدی، تولید ۳۰ هزار و ۱۱۹ دستگاه را ثبت کرد. با توجه به مدیریت مشترک با گروه صنعتی ایران خودرو سوالات متعددی را در ذهن فعالان صنعت خودرو تداعی می‌کند؛ مهم‌ترین سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا برنامه‌های حمایت از تولید فقط در خدمت یک گروه است یا اینکه اتفاقات دیگری در پشت صحنه صنعت خودرو در حال وقوع است؟

مشکلات تامین قطعه سایپا؛ مقصر کروز است؟

نگاهی به وضعیت رقیب دیرینه، یعنی گروه سایپا از ابتدای سال تاکنون می‌تواند زوایای دیگری از احتمال شکل گیری یک انحصار جدید در صنعت خودرو را نمایان کند. به گونه‌ای که این شرکت تقریبا از ابتدای سال هر روز با یک بحران جدید روبه‎رو بوده، اما به نظر نمی‌رسد تمام آنها ریشه در بحران‌های اقتصادی، مدیریتی و یا انباشت مشکلات از سنوات گذشته داشته باشد.

یکی از مشکلاتی که از ابتدای سال گریبان گروه سایپا شده، تامین قطعه است. سایپا به دلیل شرایط تحریمی طی سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای بر بومی‌سازی محصولات خود داشته است که همین امر باعث شده نیاز بیشتری به قطعات تولید داخل پیدا کند.

بزرگ‌ترین تولیدکننده قطعه در داخل کشور نیز گروه کروز است. اما در سال ۱۴۰۴ طبق شنیده‌ها کروز به دلیل بدهی‌های سایپا، قطعات این خودرو را با فراز و فرود‌هایی تامین کرده است. سایپا نیز به دلیل کمبود قطعات مورد نیاز، با مشکلات جدی در تولید مواجه شده است. همزمانی این اتفاق با سالی که کروز مدیریت رقیب سایپا را به دست گرفته، بسیار قابل تامل است.

فشار کروز برای تامین قطعه به سایپا، تا جایی جلو رفته که سایپا یکی از املاک باارزش خود را در ایزدشهر به مساحت حدود ۱۰۰ هزار متر مربع برای فروش گذاشت و درنهایت نیز کروز برنده این مزایده اعلام شد. آنطور که به نظر می‌آید، کروز دارایی ۴ همتی سایپا را درعوض طلب خود برداشته است. تداوم این اتفاقات در نهایت می‌تواند باعث کوچک شدن و نابودی سایپا به نفع ایران خودرو و کروز شود. روندی که تداوم آن، صنعت خودرو را به انحصاری بدتر از قبل تبدیل می‌کند.

رکورد تولید ایران خودرو؛ مزایای خصوصی سازی یا تضعیف رقبا؟

امروز به واسطه تضعیفی که در سایپا ایجاد شده، کروز پرچم دستاوردسازی خود را برافراشته است و آن را در بوق و کرنا می‌کند؛ غافل از اینکه یک موضوع مهم و اساسی در این میان ماجرا نقش تعیین کننده دارد و دقیقا همان مساله‌ای است که قبل از خصوصی سازی ایران خودرو همواره محل نگرانی بسیاری از منتقدان و ناظران این صنعت بوده است. به گونه‌ای که مالکان شرکت قطعه سازی کروز اکنون مالکیت و تصدی مدیریتی توامان گروه صنعتی ایران خودرو و گروه بهمن را برعهده دارند. همان دو خودروسازی که بیش‌ترین رشد تولید را در هشت ماهه امسال تجربه کردند.

در این شرایط طبیعی است که هر چقدر روند تامین قطعه برای خودروساز رده دوم به بهانه انباشت بدهی (یا شاید تضعیف رقیب؟) با تاخیر و اخلال مواجه شود، شرکت اول می‌تواند جایگاه خود را بهتر تثبیت کند و در پی بحران آفرینی برای رقیب تمام موفقیت‌های خود را حاصل مدیریت بخش خصوصی قلمداد کند. چه بسا در این میان عده‌ای نیز برای این موفقیت‌های پوشالی بزک رسانه‌ای کرده و حتی به رقیب مقابل خواهند تاخت.

انحصار یک جانبه صنعت خودرو توسط کروز؟

طبیعی است در چنین فضایی ضعیف‌تر شدن رقبا برای شرکت اول بسیار مطلوب است تا به این واسطه بتواند سناریو‌های دیگر خود را محقق کند. سناریو‌هایی که می‌تواند دستاورد آن شکل گیری یک انحصار جدید تک‌جانبه در صنعت خودرو البته این بار به نفع بخش خصوصی باشد و نتیجه آن زمین گیر شدن دیگر شرکت‌ها و رقبا است. به گونه‌ای که این موضوع با اصل رقابت پذیری در صنعت خودرو منافات دارد. هرچند که هدف اصلی خصوصی سازی ایجاد فضای رقابتی به منظور تغییر فضای کلی صنعت و بازار خودرو به نفع مصرف کنندگان بود و نه یک گروه خاص.

به عبارتی این یک زنگ خطر بزرگ برای دستگاه‌های نظارتی است تا با ورود به این ماجرا از وقوع یک بحران در زنجیره صنعت خودرو جلوگیری کرده و در راستای حفظ اصل رقابت پذیری در این صنعت بکوشند؛ زیرا رقابت یک نیاز اساسی برای صنعت خودروی کشور است.

شیطان در جزئیات است

صنعت خودرو به عنوان یکی از صنایع مهم و استراتژیک در کشور، دارای جزئیات بسیار پیچیده‌ای است که نشان از آینده‌ای تاریک برای این صنعت دارد. این گزارش، شروعی برای بررسی عمیق صنعت خودرو و ذی‌نفعان حاکم بر این صنعت است.